Mikel Arteta thật giống Pep Guardiola. Từ triết lý cho đến đấu pháp và cách dụng binh. Nếu Arsenal chạm trán Man City, như trận đại chiến vào hồi 22h30 ngày 31/3 sắp tới (theo giờ Việt Nam), giới mộ điệu dễ dàng mường tượng ra đội hình "soi gương" lẫn nhau của đôi bên.

Arteta và Guardiola đều chú trọng khâu kiểm soát bóng và áp dụng lối chơi định hướng vị trí (position). Trên nền tảng ấy, cả hai đều triển khai thế trận tấn công và phòng ngự trên 5 hướng (2 cánh, 2 hành lang trong và trung lộ).

Từ cách phân bổ không gian như vậy, xuất hiện các vị trí hậu vệ cánh nghịch đảo, tiền vệ mỏ neo, tiền vệ tấn công án ngữ hành lang trong hay tiền đạo cánh nghịch chân.

Giải thích sâu hơn, vị trí hậu vệ cánh nghịch đảo có xu hướng bó vào trung lộ tham gia kiểm soát bóng thay vì bám biên như truyền thống. Những gương mặt tiêu biểu có thể kể đến là Joao Cancelo hay Oleksandr Zinchenko, cầu thủ chuyển từ Man City sang Arsenal.

Hoặc hệ thống chiến thuật của hai đội đều xoay quanh các nhạc trưởng thường xuyên hoạt động ở khu vực hành lang trong bên phải. Đó là Kevin De Bruyne và Martin Odegaard. Ngoài ra, cách Arteta sử dụng Bukayo Saka và Gabriel Martinelli có nhiều nét tương đồng với Raheem Sterling tại Man City trước đây.

Tổng quát hơn, số liệu thống kê về mặt chiến thuật của Man City và Arsenal rất giống nhau, từ tỷ lệ kiểm soát bóng, số đường chuyền hay tỷ lệ chuyền bóng chính xác, các thước đo được quan tâm nhiều đối với những đội bóng đi theo trường phái cầm bóng.

Đơn giản, Arteta và Guardiola trưởng thành từ chung một cội nguồn La Masia, lò đào tạo danh tiếng của Barcelona. Ngoài ra, sau khi giải nghệ và trước khi dẫn dắt Arsenal, Arteta làm trợ lý của Guardiola suốt 3 năm. Thế nên gọi HLV của Arsenal là học trò của Pep cũng không hẳn sai.

Tuy nhiên, nếu Arteta rập khuôn Guardiola, có lẽ ông không thể thành công, nhất là tại Arsenal. Thật may, ngay từ bước sơ khởi, Arteta đã khác Guardiola và đi theo con đường khác.

Sự khác biệt căn bản giữa Arteta và Guardiola đã xuất hiện từ thời điểm Arteta bắt đầu sự nghiệp quần đùi áo số.

Sinh ra tại San Sebastian, xứ Basque, Arteta theo đuổi bóng đá tại CLB quê nhà Antiguoko, nơi ông kết bạn và ra sân mỗi tuần cùng Xabi Alonso, HLV đang rất thành công tại Leverkusen. Sau đó, Arteta ký hợp đồng với học viện bóng đá trẻ của Barcelona.

Tưởng như đây là bước tiến lớn trong sự nghiệp song Arteta lại mắc kẹt giữa những tài năng kiệt xuất của La Masia. Đó chính là Pep Guardiola và Xavi Hernandez.

"Pep 29 tuổi và là thủ quân", cựu tiền vệ này chia sẻ trong cuốn Pep's City của Lu Martin và Pol Ballus. "Xavi xếp hàng tiếp theo. Hãy tưởng tượng! Tôi biết rằng nếu muốn có cơ hội ra sân, tốt hơn hết tôi nên phát triển sự nghiệp ở nơi khác".

Thực tế, mặc dù được tập luyện thường xuyên tại đội một của Barca thời HLV Louis van Gaal dẫn dắt nhưng Arteta chỉ khoác áo Barca B tại Segunda Division B. Ông chưa từng khoác áo Los Blaugrana chứ đừng nói đến việc gặt hái những chiến công hiển hách và trở thành biểu tượng tại Camp Nou như Guardiola hay Xavi.

Arteta chuyển sang khoác áo Paris Saint Germain theo dạng cho mượn rồi đầu quân cho Rangers. Tài năng và sự nghiệp của Arteta không hề tệ. Ông là tiền vệ trung tâm hàng đầu tại Premier League suốt nhiều năm liền trong màu áo Everton rồi Arsenal.

Tuy nhiên, dưới góc nhìn "đứng trên vai người khổng lồ" phổ biến trong bóng đá đỉnh cao, sự nghiệp của cầu thủ chưa từng khoác áo đội tuyển Tây Ban Nha khá làng nhàng nếu đặt cạnh Pep Guardiola, Xavi Hernandez hay kể cả người bạn thân Xabi Alonso.

Bước sang sự nghiệp huấn luyện viên, tuy đều nhanh chóng khẳng định tài năng và gặt hái thành công ở độ tuổi trẻ so với nghề, đường đi của Arteta vẫn khác Guardiola.

Pep chưa từng đảm nhận vai trò trợ lý. Ông cũng chỉ mất một năm dẫn dắt Barca B rồi vươn tới đỉnh cao cùng Barca. Kể từ đó, Guardiola chỉ làm HLV trưởng tại những đội bóng mạnh nhất châu Âu, từ Barca sang Bayern Munich và nay là Man City.

Arteta, như đã đề cập, có 3 năm làm trợ lý cho Pep Guardiola trước khi "xuất sơn". Đội bóng ông dẫn dắt cũng "chỉ" là Arsenal thời điểm đó đang đứng thứ 10 trên bảng xếp hạng, lực lượng không đủ sức ganh đua top 4, vị thế ngày càng đi xuống và luôn phải chi tiêu dè dặt.

Từ xuất phát điểm yếm thế ấy, tầm nhìn của Arteta rất khác Guardiola. Pep là nhà truyền giáo, người xây dựng chiến lược, hoạch định và tầm nhìn. Mikel đi vào chi tiết, giải quyết mọi vấn đề nảy sinh.

Bởi vậy, phát biểu của Leroy Sane khiến nhiều người bất ngờ nhưng phản ánh đúng bản chất công việc huấn luyện tại Man City, khi Arteta làm trợ lý cho Guardiola. "Mọi người luôn hỏi tôi về việc tập luyện dưới thời Pep, nhưng những điều tôi học hỏi được chủ yếu từ Mikel Arteta", cựu cầu thủ Man City tiết lộ.

Khi được hỏi về người trợ lý trong cuộc phỏng vấn hồi tháng 9/2019, Guardiola cũng miêu tả Arteta là người "tận tụy trong công việc và có khả năng đặc biệt để phân tích mọi tình huống xảy ra cũng như đưa ra phương án giải quyết".

Khi Guardiola đến Ngoại hạng Anh, ấn tượng về chiến lược gia người Tây Ban Nha là nỗ lực truyền bá triết lý bóng ngắn vào thành trì của bóng dài. Vì thế, Pep đã mất một thời gian để làm quen với bóng đá Anh, điển hình là việc điều chỉnh lối chơi để hiệu quả hơn trong tranh chấp "bóng hai" (trái bóng văng ra từ một tình huống tranh chấp tay đôi).

Arteta giàu kinh nghiệm thực chiến hơn. Do đó ông có những quyết định thực tế hơn. Đơn cử là sự khác biệt trong việc chọn lựa tiền vệ mỏ neo. Guardiola trung thành với "mẫu Busquets" còn Arteta đầu tư vào sự chắc chắn, va đập bằng Thomas Partey, tiền vệ phòng ngự trưởng thành từ Atletico Madrid. Sự khác biệt trong lối chơi của Arsenal và Man City cũng khởi phát từ điểm mấu chốt này.

Guardiola không đồng ý với quan điểm cho rằng ông thiếu thực dụng. Tháng 12/2016, Pep từng nhấn mạnh trong cuộc họp báo là ông rất thực dụng. Tất nhiên, cách "thực dụng" của chiến lược gia người Tây Ban Nha khác xa thực dụng truyền thống, tức lùi sâu đội hình phòng ngự và cố đá trái bóng ra thật xa khung thành.

Thực dụng theo kiểu Pep tức là giữ chặt trái bóng để không cho đối phương tấn công. Nếu không có bóng thì tấn công kiểu gì?! Muốn thực dụng như Guardiola, hay rộng hơn là áp dụng triệt để triết lý cầm bóng vào đấu pháp, đòi hỏi đội bóng phải đảm bảo được lực lượng đủ hùng hậu áp đảo đối phương.

Để đảm bảo lực lượng, đương nhiên phải có tiềm lực tài chính mạnh mẽ để chiêu mộ bất cứ cầu thủ nào HLV mong muốn. Vậy mới nói thực dụng kiểu Guardiola là thực dụng kiểu nhà giàu. Arsenal không giàu có như Man City, nhất là so sánh ở thời điểm Arteta vừa tiếp nhận CLB.

Thế nên, "Pháo thủ thành London" thực dụng theo kiểu "liệu cơm gắp mắm" hay thiên về truyền thống nhiều hơn. Cụ thể, Arsenal dưới sự dẫn dắt của Arteta vẫn chú trọng vấn đề kiểm soát thế trận, nhưng không theo nghĩa tuyệt đối. Nhiều thời điểm, đội bóng này sẵn sàng lùi sâu đội hình để chơi phòng ngự phản công.

Mùa giải trước, Arsenal liên tiếp đánh bại Liverpool, Man City và Chelsea dù luôn kiểm soát bóng dưới 40%. Mùa này, Arsenal cũng là đội nhận ít bàn thua nhất, với chỉ 24 lần để lọt lưới.

Chính Arteta cũng nhấn mạnh quan điểm này trước cuộc đụng độ Liverpool tại Anfield: "Đôi khi, đó là điều bạn muốn làm với tư cách HLV, và đôi khi đó là điều bạn được phép làm bởi trình độ cầu thủ, đẳng cấp của đối thủ hàng đầu mà bạn phải chạm trán".

Chiến thắng nghẹt thở trước Porto tại vòng 1/8 Champions League đặc tả rõ nét hình ảnh Arsenal dưới thời Arteta. Không phải là một chiến thắng theo kiểu áp đảo, "Pháo thủ thành London" chỉ có thể vượt qua đối phương sau loạt đá luân lưu may rủi. Dù vậy, sau chiến thắng này, tờ Daily Mail đã ca ngợi Mikel Arteta đã đưa Arsenal lên tầm cao mới.

Mở đầu bài viết, ký giả Sami Mokbel dùng những từ ngữ đầy giật gân để miêu tả nhà cầm quân trẻ tuổi tài cao người Tây Ban Nha: "Mãnh liệt, kiểm soát triệt để, mạnh mẽ, không hối hận, thủ lĩnh, giàu cảm xúc, thiên tài. Mikel Arteta là người dẫn dắt sự trỗi dậy bất khả cưỡng lại của Arsenal".

Những phẩm chất ấy đã được Arteta thể hiện khi còn chơi bóng. "Anh ấy chuyên nghiệp không tưởng, đến nỗi bị ám ảnh", một đồng đội cũ của Arteta tại Arsenal chia sẻ. "Việc chuẩn bị của anh ấy cho mỗi buổi tập chứ chưa nói đến trận đấu đều cực kỳ tỉ mỉ. Nếu ai đó sẽ trở thành HLV trong tương lai thì chắc chắn đó là Mikel".

Về khả năng lãnh đạo của Arteta, Neil Banfield, cựu trợ lý của HLV Arsene Wenger tại Arsenal đã tường thuật lại một cách sống động cuộc đại phẫu của "Pháo thủ" thành London sau thảm bại 2-8 trước Man Utd.

"Sau thất bại ấy, tất cả đều thừa nhận chúng tôi cần một vài thủ lĩnh và cầu thủ mạnh mẽ trong phòng thay đồ", ông nhớ lại. "Chúng tôi chọn Per Metersacker và Mikel. Cả hai đã thể hiện được tầm ảnh hưởng và tạo ra chuyển biến lớn tại CLB. Cảm giác như chúng tôi trở lại đúng hướng với nền tảng cốt lõi vững vàng.

Bộ đôi này đã ổn định nội bộ đội bóng. Mikel truyền tải kiến thức trên sân. Cậu ấy giống thủ lĩnh, vị tướng trên sân, như một tiểu Napoleon. Sự hiện diện của cậu ấy tạo ra tầm ảnh hưởng lớn và mỗi khi nói chuyện với các cầu thủ, cậu ấy luôn làm chủ tình hình. Mọi người luôn lắng nghe Mikel".

Ở vai trò HLV trưởng, tầm ảnh hưởng của Arteta càng lớn. Ông tham gia vào các buổi thảo luận để cải thiện bầu không khí tại Emirates và đóng vai trò trung tâm trong mọi cuộc họp về cách bố trí London Colney, trung tâm huấn luyện của Arsenal.

Vị thế "tiểu Napoleon" càng được thể hiện rõ qua phong cách can thiệp và thậm chí kiểm soát mọi khâu vận hành của đội bóng một cách quân phiệt.

Tất nhiên, chiến lược gia người Tây Ban Nha nhận được sự hỗ trợ đắc lực từ nhà Kroenkes, chủ sở hữu đội bóng, Edu, Giám đốc thể thao và ban lãnh đạo gồm Richard Garlick, Tim Lewis và Vinai Venkatesham. Nhưng Arteta chính là chỉ huy, với tầm ảnh hưởng chỉ một số rất ít HLV trên khắp châu Âu có được.

Nói cách khác, Arteta đang tạo dựng Arsenal theo hình ảnh chính mình. Đó là đội bóng có được sự cân bằng tuyệt hảo giữa kỹ thuật, tốc độ, sức mạnh và sự quyết đoán. Ngoài ra, tính kiên nhẫn và quả cảm cũng là phẩm chất nổi bật.

"Văn hóa, văn hóa, văn hóa," một nguồn tin giải thích khi được hỏi về bí quyết thành công của Arteta. Vị chiến lược gia người Tây Ban Nha khuyến khích cầu thủ và cách thành viên đội bóng dám nhận trách nhiệm. Một không gian văn hóa dám nhận trách nhiệm.

Sự thẳng thắn của Arteta khiến nhiều cuộc nói chuyện trở nên căng thẳng. Nhiều ý kiến đóng góp với chiến lược gia này là ông nên mềm dẻo hơn. Tuy nhiên, quan điểm của Arteta không lay chuyển.

Nếu bạn không thể thành thật với gia đình của mình thì bạn có thể thành thật với ai?! Đó chính là cách Arteta nhìn về đồng sự: Như một gia đình. Mọi người trong 4 bức tường của sân tập chứ không chỉ 25 cầu thủ là gia đình của Arteta.

Ông quyết đoán trong mọi quyết định. Việc loại Aaron Ramsey khỏi vị trí số một trong khung gỗ để sử dụng tân binh David Raya đã chịu không ít chỉ trích. Arteta hầu như không mất thời gian giải thích. Nhưng nếu cần, những pha cứu thua trong loạt luân lưu của Raya chính là câu trả lời đanh thép.

Hỏi những người đã làm việc cùng Arteta và họ sẽ nói rằng đó là bản tính của nhà cầm quân này. Arteta quyết đoán và không dao động.

Ví dụ sau chuỗi 7 trận chỉ thắng 1 vào cuối năm 2023, Arteta tiến hành chuyến tập huấn tại Dubai (UAE). Mục tiêu chính là để toàn đội nghỉ ngơi và phục hồi sau lịch thi đấu khắc nghiệt khiến Arsenal gần như sụp đổ.

Nhưng còn mục đích khác của Arteta cho chuyến đi. Quyết định của HLV Arsenal mời các thành viên gia đình tham gia chuyến đi không nhận được sự tán thành từ mọi người.

Tuy nhiên, ông nhận ra một cơ hội: Bằng cách mời người thân đến Dubai, không chỉ giúp các cầu thủ của anh thư giãn hoàn toàn mà còn cho gia đình cơ hội để gắn kết với nhau. Đoàn kết luôn là điều Arteta muốn xây đắp.

Sau chuyến đi, Arsenal trở lại phong độ đỉnh cao với 9 chiến thắng trong 10 trận gần nhất. Sự bình yên trở lại với London Colney. Hai chiến thắng trước Brentford và Porto không đẹp nhưng cực kỳ quan trọng. Và trước mắt là cuộc thư hùng một mất một còn với Man City của Pep Guardiola.

Nội dung: Ngọc Trung

Thiết kế: Đức Bình